नेपालको शेयर बजारको इतिहास र विकास
नेपालको शेयर बजारको इतिहास र विकास – नेपालको शेयर बजार, नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (NEPSE), नेपालको एकमात्र शेयर बजार हो र यसले सरकारी र निजी क्षेत्रका कम्पनीहरूको सेयर कारोबारको सुविधा पुर्याउँछ। 1994 मा स्थापना भएको यो एक्सचेन्जले नेपालको पूँजी बजारको विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको छ।
NEPSE को संरचना र स्वामित्व
-
स्थापना: 13 जनवरी 1994
-
स्वामित्व संरचना:
-
नेपाल सरकार: 58.66%
-
नेपाल राष्ट्र बैंक: 9.5%
-
कर्मचारी भविष्य निधि: 10%
-
अन्य: 21.84%
-
-
कम्पनीहरूको संख्या: 2025 को मिति अनुसार 410 कम्पनीहरू सूचीबद्ध छन् ।
बजारको प्रदर्शन र उतारचढाव
NEPSE को समग्र प्रदर्शन बजारको उतारचढावलाई दर्शाउँछ। 2021 मा यसले 3,198.60 को उच्चतम अंकमा पुग्यो, जुन बजारको सबैभन्दा उच्च स्तर हो। पछिल्ला वर्षहरूमा बजारमा उतारचढाव देखिएको छ, जसमा 2025 को पहिलो त्रैमासिकमा 47 अंकको गिरावट आएको छ ।
प्रमुख क्षेत्रहरूको प्रदर्शन
NEPSE मा विभिन्न क्षेत्रहरूको प्रदर्शन फरक-फरक रहेको छ। 2025 को मार्च महिनामा, वित्तीय क्षेत्रले 112.83% को अभिवृद्धि देखाएको छ भने जलविद्युत क्षेत्रले 57.69% को वृद्धि देखाएको छ ।
डिजिटल परिवर्तन र लगानीकर्ताको सहभागिता
NEPSE ले डिजिटल परिवर्तनमा महत्वपूर्ण कदम चालेको छ। 2018 मा ट्रेडिङ म्यानेजमेन्ट सिस्टम (TMS) को सुरुवातसँगै, लगानीकर्ताहरूलाई अनलाइन सेयर कारोबारको सुविधा प्राप्त भएको छ। 2021 सम्ममा, डिम्याट खाता संख्या 4.89 मिलियन पुगेको छ, जसले लगानीकर्ताको सहभागिता वृद्धि भएको संकेत गर्दछ ।
चुनौतीहरू र सुधारका आवश्यकता
NEPSE ले केही संरचनागत र सञ्चालन सम्बन्धी चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। प्राविधिक सीमितताहरू, बजारको अस्थिरता, पारदर्शिता अभाव, र नियामक सुधारको कमी जस्ता समस्याहरू बजारको पूर्ण सम्भावनामा अवरोध पुर्याइरहेका छन् ।
भविष्यको दिशा
NEPSE को भविष्य डिजिटल परिवर्तन, वित्तीय साक्षरतामा वृद्धि, र नियामक सुधारमा निर्भर रहनेछ। यदि यी क्षेत्रहरूमा सुधार ल्याइन्छ भने, NEPSE ले नेपालको पूँजी बजारको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउन सक्छ।
सुरुवाती अवस्था र प्रारम्भिक विकास
नेपालमा शेयर बजारको सुरुवात १९७० दशकतिर भएको मानिन्छ, जहाँ सीमित लगानीकर्ताहरुबीच अनौपचारिक रुपमा शेयर किनबेच हुन्थ्यो। १९७६ मा सरकारले सिक्युरिटी एक्सचेञ्ज सेन्टर (SEC) स्थापना गर्यो, जसले शेयर बजारको आधार तयार गर्यो।
The roots of the share market in Nepal can be traced back to the 1970s when informal trading of shares began with very limited participation. In 1976, the government established the Securities Exchange Center (SEC) to promote capital market activities.
नेप्सेको स्थापना (Establishment of NEPSE)
१९९३ मा नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (NEPSE) को स्थापना गरियो, जसले दोस्रो बजारको औपचारिक कारोबार सुरु गर्यो। शुरुमा कारोबार खुला बोलकबोल (open-outcry) प्रणालीबाट हुन्थ्यो, अहिले भने इलेक्ट्रोनिक प्रणालीबाट कारोबार हुँदैछ।
In 1993, the Nepal Stock Exchange (NEPSE) was formed as a formal stock exchange to conduct secondary market transactions. Initially, trading was done via the open-outcry system, but now NEPSE operates an electronic trading system.
प्रमुख माइलस्टोनहरू (Key Milestones)
1993: NEPSE began official trading
१९९३: नेप्सेले औपचारिक रुपमा कारोबार सुरु गर्यो
2007: Central Depository System introduced
२००७: केन्द्रीय निक्षेप प्रणालीको अवधारणा सुरु
2011: CDS and Clearing Ltd. (CDSC) established
२०११: CDSC स्थापना
2018: Launch of NEPSE Online Trading System (NOTS)
२०१८: अनलाइन ट्रेडिङ प्रणाली (NOTS) सुरु
Future Plans: T+1 settlement, derivatives, and foreign investor access
भविष्यको योजना: T+1 सेटलमेन्ट, डेरिभेटिभ्स र विदेशी लगानीकर्तालाई पहुँच
नियमन गर्ने निकायहरू (Regulatory Bodies)
The main regulatory authority is the Securities Board of Nepal (SEBON), established in 1993. It supervises all securities activities.
१९९३ मा स्थापना गरिएको नेपाल धितोपत्र बोर्ड (SEBON) मुख्य नियमन निकाय हो, जसले सम्पूर्ण धितोपत्र कारोबारलाई नियमन गर्छ।
Important Acts:
– Securities Act 2006
– Company Act
– Monetary Policy (by NRB)
महत्त्वपूर्ण कानुनहरू:
– धितोपत्र ऐन २०६३
– कम्पनी ऐन
– नेपाल राष्ट्र बैंकको मौद्रिक नीति
बजारका सहभागीहरू (Market Participants)
– Investors (लगानीकर्ता)
– Listed Companies (सूचीकृत कम्पनीहरू)
– Brokers (ब्रोकरहरू)
– Merchant Bankers (इश्यु म्यानेजर, अन्डरराइटर)
– Mutual Funds, Credit Rating Agencies (विकास क्रममा)
उपकरणहरू र सूचकांक (Instruments and Indices)
Instruments:
– Ordinary Shares (साधारण शेयर)
– Debentures (ऋणपत्र)
– Mutual Funds (म्युचुअल फण्ड)
Indices:
– NEPSE Index (मुख्य सूचकांक)
– Sectoral Indices (बैंकिङ, जलविद्युत, माइक्रोफाइनान्स आदि)
कारोबार प्रक्रिया (Trading Mechanism)
Nepal now uses a fully online trading system (NOTS). Settlement is done via CDSC on a T+2 basis.
नेपालमा अहिले पूर्ण अनलाइन ट्रेडिङ प्रणाली लागू गरिएको छ। सेटलमेन्ट T+2 आधारमा CDSC मार्फत हुन्छ।
Trading Hours: 11 AM – 3 PM (Sunday to Friday)
कारोबार समय: बिहान ११ बजे देखि दिउँसो ३ बजेसम्म (आइतबारदेखि शुक्रबार)
प्रमुख घटना र बजारमा गिरावट (Major Events & Crashes)
– Political instability and monetary policy shifts have caused sharp market movements.
– Notable IPO booms, like hydropower and microfinance sectors.
राजनीतिक अस्थिरता र मौद्रिक नीतिका परिवर्तनले बजारमा चढाव र ओरालो ल्याएका छन्।
जलविद्युत र माइक्रोफाइनान्स क्षेत्रका IPO हरूले बजारमा उत्साह ल्याएका थिए।
आधुनिक प्रवृत्ति (Modern Trends)
– Youth participation and use of mobile apps
– Digital KYC, real-time portfolio tracking
– Mutual funds gaining popularity
– Foreign Investment Policy being refined
युवा पुस्ताको सहभागिता बढ्दो छ। मोबाइल एप्स, डिजिटल KYC र म्युचुअल फण्डप्रति चासो बढेको छ। विदेशी लगानी आकर्षित गर्ने नीति निर्माणको चरणमा छ।
चुनौतीहरू र अवसरहरू (Challenges & Opportunities)
Challenges:
– Lack of awareness
– Liquidity crisis
– Limited institutional investors
अवसरहरू:
– Hydropower, tourism, and insurance sectors are underdeveloped but promising
– Room for innovation in investment products
स्रोतहरू (Resources) – नेपालको शेयर बजारको इतिहास र विकास
– NEPSE: www.nepalstock.com
– SEBON: www.sebon.gov.np
– NRB: www.nrb.org.np
– Financial portals: ShareSansar, MeroLagani, Bizmandu, ArthikPati
निष्कर्ष (Conclusion) – नेपालको शेयर बजारको इतिहास र विकास
Nepal’s stock market is still evolving, but it has come a long way in the past 30 years. With proper regulation, awareness, and technology, it holds great promise for future investors and the national economy.
नेपालको शेयर बजार अझै विकासशील अवस्थामा छ, तर विगत तीन दशकमा उल्लेखनीय प्रगति गरेको छ। उचित नियमन, जनचेतना र प्रविधिको सहायताले यस बजारले भविष्यमा देशको अर्थतन्त्रमा ठूलो योगदान गर्न सक्छ।